Grote bomen verplanten, waarom?

In de praktijk van het verplanten van grote bomen wordt nogal eens de opmerking gemaakt: “Voor dat geld plant ik wel 20 nieuwe (kleine) bomen!” Dat klinkt op zich logisch, maar wordt hier niet voorbij gegaan aan de waarde van grote volwassen bomen? En wat is die waarde dan? Kortom waarom zou ik überhaupt grote bomen verplanten?

De functie van een volwassen boom
Om te beginnen is het belangrijk om stil te staan bij de verschillende functies die een volwassen boom in de stad heeft. Niet voor niets doen we er alles voor om bomen zoveel mogelijk groeiruimte mee te geven en te investeren in onderhoud. Om er bij een reconstructie er vervolgens alles aan doen (Bomen Effect Analyse) om de boom en zijn waarde te behouden. Een volwassen boom heeft dan ook veel belangrijke functies voor zijn omgeving: Het vasthouden van water, het geven van schaduw, het verdampen van water en daarmee fungeren als een airco voor de hete stad, het geven van een leefomgeving en schuilplaats voor vogels en dieren, het fungeren als een biotoop voor insecten, het, met zijn verschijningsvorm, geven van een positieve impact op zijn omgeving en verfraaien van de stad, het leveren van een bijdrage aan het welzijn van de mens, het milderen en verstrooien van geluid, de economisch waarde van een volwassen laan, ect., ect. Het lijkt wel een oneindig opsomming. Maar steeds meer is iedereen het erover eens: groei boom = groei baten.

Zo is eens in Engeland een vergelijking gemaakt tussen de bladmassa van 1 volwassen boom en die van een boom in de maat 6-8 cm. Er waren 16.000 kleine boompjes nodig om dezelfde bladmassa als de grote boom te verkrijgen.

Leefbaarheid en klimaat
Momenteel is de leefbare, klimaat robuuste stad een actueel thema in ons vakgebied. Groen en bomen in het bijzonder spelen een belangrijke rol in dit geheel. De verwachting is dat 70% van de mensen in 2050 in een stad of stedelijke omgeving woont. Dit betekend dat de druk op de stad alleen maar toe zal nemen. In een compacte stad wordt het belangrijk bomen functioneel in te zetten. Het gaat hierbij niet om het aantal bomen maar juist om de bedekkingsgraad van de kronen van de bomen. Juist volwassen bomen met goede conditie dragen bij aan de leefbaarheid. Denk hierbij onder andere aan het koelen van de omgeving. Het zijn vaak juist de volgroeide bomen die in een plan moeten wijken.

Kapitaalvernietiging
Mooie, gezonde en volgroeide bomen wegzagen en opnieuw beginnen met een kleine maat boom. Het is aan de orde van de dag, maar waarom? Is het omdat het niet anders kan? Is het vanuit gemak? In ieder geval is het een duidelijke vorm van kapitaalvernietiging. De gemiddelde doorlooptijd van een gemiddelde stadsboom is 25 jaar. Dan vindt de volgende reconstructie plaats en moet de boom wijken. Echter in de moderne tijd planten we niet meer een boom voor 25 jaar maar voor minimaal voor 50-100 jaar. Er wordt fors geïnvesteerd in zo’n aanplant. Zie het traject maar eens en de kosten die hier mee gemoeid zijn: opkweken, ontwerpen, groeiplaats verbeteren, planten, nazorg, begeledingssnoei, onderhoudssnoei en boomveiligheidscontrole. En na 25 jaar is de boom zodanig gegroeid dat hij een volwaardige functie uit kan gaan oefenen en de volgende 50 jaar alleen maar in waarde/baten groeit. Na 25 jaar goed onderhoud van gezonde bomen opnieuw beginnen met een kleine maat boom is dus je reinste vorm van kapitaalvernietiging. Probeer dan ook de boom te behouden en lukt dit niet: onderzoek of verplanten een optie is.

Duurzaam
Met het verplanten van bomen kan het zelfs zo zijn dat dezelfde boom juist meer waarde krijgt. Denk aan bomen die in het verleden te dicht op elkaar gepland zijn. Door ze nu eruit te halen en elders opnieuw te gebruiken krijgen ze de benodigde bovengrondse groeiruimte. Op deze manier kan je verplanten gebruiken als methode om duurzaam om te gaan met bomen in de stad om daardoor de leefbaarheid te verbeteren.

Direct eindbeeld
Het eindbeeld van een boom is een heilige term voor pakweg iedere landschapsarchitect. Ontwerpen doen we op basis van dit eindbeeld, het inrichten van groeiplaats op basis van het verwachte eindbeeld. En vervolgens starten we met de aanplant van een boom met stamomvang 18-20 of 20-25 cm. Hoe mooi is niet om direct dit eindbeeld te realiseren? Dat kan door verplant van volwassen bomen. In de ochtend woon je nog een straat zonder bomen, in de middag woon je in een lommerrijke laan. Of wat dacht je van het creëren van en nieuw park met volwassen bomen door deze te verplanten. Een van de mooiste voorbeelden hiervan is de aanleg van het park rond kasteel de Haar te Haarzuilen in 1897. Vanuit heel de provincie Utrecht werden wel 7.000 bomen van tussen de 12 en 25 jaar oud met de malle jan verplant naar het park om het kasteel een bosrijk uiterlijk te geven. Een recent voorbeeld is het tijdelijk op depot zetten en uiteindelijk verplanten ca. 100 bomen naar een nieuw aan te leggen stadspark te Nieuwegein (zie foto).

Economische waarde
Een direct eindbeeld heeft ook betrekking op de economische waarde van vastgoed. Iedereen in onze branche kent ze wel: de artist impressie met grote bomen op de voorgrond. Kijkt het woonhuis uit op grote bomen (9 meter of hoger) dan is uit studies gebleken dat dit een waarde vermeerderend effect heeft op de waarde van het vastgoed. De praktijk bij nieuwbouw is vaak dat er van de grote bomen voor het nieuwe pand weinig terecht komt, maar het verkoopplaatje was er niet voor niets. Grote bomen maken de wijk aantrekkelijker en vormen de belangrijkste pijler in een leefbare woonomgeving. Moeten we om dit te realiseren bomen verplanten? Nee want we hebben tegenwoordig de mogelijkheid om grote bomen aan te schaffen op kwekerij. Maar als er elders bomen vrijkomen die ingepast kunnen worden in het nieuwe plan dan zal dit de voorkeur hebben. Ook al omdat de kosten lager zijn.

Kostenaspect: verplanten versus planten van kwekerij
Heden ten dage is het mogelijk direct grotere bomen aan te schaffen op de kwekerij. Hiermee bedoelen we met groot niet 25-30 cm maar met groot en volwassen bedoelen we bomen in de maat 80-100 cm. Deze bomen hebben reeds de bladmassa ontwikkeld die we nodig hebben voor het verbeterd uitoefenen van de omschreven functies. Als we de kosten uitzetten tegen de kosten voor het verplanten van bomen dan is het logisch dat een boom in de maat 90-100 cm van een kwekerij in de regel duurder is dan een te verplanten boom in dezelfde maat. Immers de boom op kwekerij is een product dat eerst gekocht moet worden, terwijl de te verplanten boom reeds in eigendom is. Is het daarom in de regel altijd beter om bomen te verplanten? Nee zaken als bijvoorbeeld de beschikbaarheid van de juiste boom op het juiste moment, afstemming van het juiste verplantmoment (de boom moet weg maar in het nieuwe plan kan de boom nog niet geplant worden) en de bereikbaarheid van de te verplanten boom maken dat het verplanten lastiger in te plannen is. Dit neemt niet weg dat er met het bewust omgaan met bomen die weg moeten nieuwe duurzame beplanting in een nieuw plan gerealiseerd kan worden.

Behoud ecologische habitat
En dan als laatste niet onbelangrijk om te behouden in een stad: vooral oudere bomen kunnen een belangrijk habitatfunctie voor vogels en insecten. Als een boom niet op de huidige locatie kan blijven staan, maar wel 100 meter verplant kan worden, betekend dit dat ook deze habitatfunctie behouden kan blijven voor de omgeving en stad.

Kortom
Moeten we daarom maar alle bomen verplanten in plaats van omzagen? Nee is het antwoord. Er zijn genoeg redenen om een boom niet te verplanten. De meeste redenen zitten in de sfeer van een slechte conditie, kabels en leidingen, beschadigingen of een kwalitatief slechte kroonopbouw of wortelgestel. Daarnaast is er lang niet altijd ruimte voor een nieuwe boom of is de te verplanten boom technische gezien niet bereikbaar voor zwaar materieel. Dat neemt echter niet weg dat het verplanten van bomen altijd afgewogen moet worden. Aan de waarde die een volwassen boom vertegenwoordigd zal het niet liggen. Immers groei van de boom = groei van de baten. Zeker voor de komende 100 jaar waarin klimaatverandering een toenemende invloed zal hebben op de leefbaarheid in de stad.

Auteur: Dirk Doornenbal (Nationale Bomenbank)